Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình là hành vi của một người đối xử tồi tệ hoặc bạo lực xâm phạm đến thân thể ông bà, cha, mẹ, vợ chồng, con cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình đến mức thường xuyên làm cho nạn nhân bị đau đớn về thể xác, tinh thần hoặc tuy đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi đó rồi mà vẫn tiếp tục vi phạm.
1. Căn cứ pháp lý
Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình được quy định tại Điều 185 Bộ luật Hình sự 2015, cụ thể:
Điều 185. Tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình
1. Người nào đối xử tồi tệ hoặc có hành vi bạo lực xâm phạm thân thể ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình thuộc một trong những trường hợp sau đây, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Thường xuyên làm cho nạn nhân bị đau đớn về thể xác, tinh thần;
b) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm:
a) Đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu;
b) Đối với người khuyết tật nặng, khuyết tật đặc biệt nặng hoặc người mắc bệnh hiểm nghèo.
2. Cấu thành tội phạm của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình
2.1. Mặt khách thể
Khách thể của tội phạm là quyền và nghĩa vụ thương yêu, tôn trọng và chăm sóc nhau giữa những người thân ruột thịt trong gia đình bao gồm vợ, chồng, cha mẹ, con, ông bà, cháu và người có công nuôi dưỡng.
2.1. Mặt khách quan
Mặt khách quan của tội phạm thể hiện bằng hành vi đối xử tồi tệ về ăn, mặc, ở và về các mặt sinh hoạt hàng ngày khác như: nhiếc móc, bắt nhịn ăn, nhịn uống, bắt chịu rét, mặc rách một cách không bình thường hoặc hành vi bạo lực xâm phạm thân thể như: đánh đập, giam hãm…
Hành vi trong mặt khách quan của tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình chứa đựng một trong hai dấu hiệu bắt buộc sau: 1) trước đó đã từng bị xử phạt vi phạm hành chính song chủ thể vẫn tiếp tục thực hiện; hoặc 2) gây ra hậu quả nhất định cho xã hội. Trong đó, dấu hiệu thứ nhất – đã từng bị xử phạt vi phạm hành chính – là một đặc điểm quan trọng để phân biệt hành vi là tội phạm hay chỉ là vi phạm hành chính; dấu hiệu thứ hai – gây hậu quả nhất định cho xã hội – chính là những hậu quả cụ thể được luật hình sự quy định.
Hậu quả của tội phạm là dấu hiệu bắt buộc để định tội khi mà hành vi ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng mình trước đó chưa từng bị xử phạt vi phạm hành chính. Theo quy định của Điều 185, hậu quả của tội phạm là thường xuyên làm cho nạn nhân bị đau đớn về thể xác, tinh thần.
2.3. Mặt chủ quan
Tội phạm được thực hiện với lỗi cố ý. Người phạm tội nhận thức rõ hành vi của mình xâm hại đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người thân của chính mình và mong muốn thực hiện hành vi đó; hơn thế nữa, người phạm tội còn có thái độ chống đối pháp luật, thể hiện ở việc mặc dù biết rõ hành vi của mình là trái pháp luật hôn nhân và gia đình, thậm chí đã từng bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này nhưng vẫn cố ý tiếp tục thực hiện hành vi ngược đãi hoặc hành hạ người thân của mình. Các dấu hiệu về động cơ, mục đích phạm tội không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm.
2.4. Mặt chủ thể
Chủ thể của tội phạm là những người có năng lực trách nhiệm hình sự từ đủ 16 tuổi trở lên và có quan hệ rất gần gũi với người nạn nhân, bao gồm: ông bà nội, ông bà ngoại, cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi, cha dượng, mẹ kế, vợ, chồng, con đẻ, con nuôi, con riêng, con dâu, con rể, cháu nội, cháu ngoại hoặc người được nạn nhân nuôi dưỡng.
3. Về hình phạt
Chủ thể phạm tội trong trường hợp quy định tại Khoản 1, Điều 185 Bộ luật hình sự có thể bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm; nếu phạm tội đối với người dưới 16 tuổi, phụ nữ mà biết là có thai, người già yếu hoặc với người khuyết tật nặng, khuyết tật đặc biệt nặng hoặc người mắc bệnh hiểm nghèo thì bị phạt tù từ 02 năm đến 05 năm theo quy định tại Khoản 2, Điều 185 Bộ luật hình sự.
