Bệnh sinh trùng đường máu ở gà, còn gọi là sốt rét gà, xảy ra trên toàn thế giới, phổ biến nhất ở các nước châu Á, đặc biệt là các nước trồng lúa. Bệnh xảy ra quanh năm, nhưng thường tập trung vào mùa nóng ẩm từ tháng 2 đến tháng 7 hàng năm.
Bệnh sinh trùng đường máu ở gà là gì?
Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà là một bệnh truyền nhiễm do đơn bào Leucocytozoon (chủ yếu là Leucocytozoon caulleryi) gây ra. Ký sinh trùng này tấn công hồng cầu và bạch cầu, gây phá hủy tế bào máu, dẫn đến thiếu máu, suy giảm miễn dịch, và tổn thương nội tạng. Bệnh lây lan qua các vật chủ trung gian như muỗi, dĩn, hoặc mạt, đặc biệt trong điều kiện thời tiết nóng ẩm – môi trường lý tưởng cho côn trùng phát triển. Ở Việt Nam, bệnh thường bùng phát vào mùa mưa, từ tháng 2 đến tháng 7, tại các vùng chăn nuôi gà thả vườn như Bắc Giang, Hải Dương, Thái Nguyên, và Quảng Nam.
Tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 10-50%, với gà con (7-30%) và gà trưởng thành (20-50%) đều có nguy cơ cao. Tỷ lệ tử vong có thể lên đến 70% ở gà con và 5-20% ở gà trưởng thành, gây thiệt hại đáng kể về kinh tế.
Cơ chế sinh bệnh
Bệnh ký sinh trùng máu gà do một loại động vật nguyên sinh ký sinh sống trong máu, có tên khoa học là Leucocytozoon cauleri, có kích thước nhỏ, gồm màng lọc, tế bào chất và nhân. Động vật nguyên sinh ký sinh phân chia thành hợp tử rồi di chuyển đến tuyến nước bọt của vật chủ trung gian truyền bệnh: muỗi Aedes, Din. Khi động vật nguyên sinh đốt và truyền bệnh vào cơ thể gà, chúng phát triển và ký sinh trong tế bào hồng cầu của gà. Động vật nguyên sinh sinh sản vô tính, phá hủy nhiều tế bào hồng cầu, sau đó xâm nhập vào các cơ quan nội tạng như gan, thận, lách, gây viêm, dị dạng, chảy máu…
Triệu chứng bệnh sinh trùng đường máu ở gà
Thể cấp tính:
Nguồn tin từ RR88 cho biết: Bệnh thường gặp ở gà trên 35 ngày tuổi vào mùa mưa. Thời gian ủ bệnh từ 7 đến 12 ngày, gà thường kém ăn, bỏ ăn, lờ đờ, sốt cao, mào và yếm nhợt nhạt, miệng có nhiều đờm, tiêu chảy kéo dài và phân xanh (hiếm gặp ở các bệnh gà khác). Số lượng gà mắc bệnh trong đàn tăng dần. Đến ngày thứ 13 đến ngày thứ 14, một số gà chết, thường vào ban đêm, với triệu chứng nôn ra máu từ miệng, mũi, mào, yếm, nằm ngửa cổ, sau đó chết bất cứ lúc nào, tỷ lệ chết lên tới 70% nếu không phát hiện sớm và có biện pháp can thiệp kịp thời.
Thể mạn tính:
Bệnh thường gặp ở gà trưởng thành và gà mái đẻ. Sau khi mắc bệnh, thể cấp tính chuyển sang thể mãn tính. Ở thể mãn tính, gà thường chậm lớn, thiếu máu, niêm mạc nhợt nhạt, mào sẫm màu và phân lỏng, màu xanh lá cây. Gà mái đẻ ít hoặc ngừng đẻ, một số con có triệu chứng liệt chân. Tỷ lệ tử vong khoảng 5-20%.
Bệnh tích
Thể cấp tính:
Da ngực, chân, mào, yếm và da mỏng không có lông bị nhiều vết côn trùng cắn gây tụ máu. Nội tạng bị tụ máu, lách sưng to gấp đôi bình thường, bề mặt có nhiều đốm xuất huyết hoặc hoại tử. Một số trường hợp, gan có màu đen.
- Phẫu thuật để kiểm tra tình trạng máu loãng không đông.
- Chảy máu dạ dày.
- Ruột có phân màu xanh lá cây.
- Tắc nghẽn phổi.
Thể mạn tính:
Gà và gà mái tơ trưởng thành mắc bệnh lâu năm khi chết, khám nghiệm tử thi cho thấy có nhiều nang ký sinh màu trắng trông giống như hạt gạo, phân bố ở cơ ngực và cổ.
Chẩn đoán bệnh
Để chẩn đoán bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà, cần dựa vào:
- Mùa vụ và độ tuổi: Bệnh thường xảy ra vào mùa mưa, ở gà trên 35 ngày tuổi, đặc biệt gà đẻ hoặc gà thả vườn.
- Triệu chứng lâm sàng: Sốt cao, phân xanh lét, mào tích nhợt nhạt, và giảm đẻ đột ngột.
- Bệnh tích: Xuất huyết chấm tròn ở nội tạng, máu loãng, và các vết đốt côn trùng.
- Chẩn đoán phân biệt: Bệnh có thể bị nhầm với các bệnh như cúm gia cầm (H5N1), Newcastle, Gumboro, cầu trùng, hoặc tụ huyết trùng do có triệu chứng tương tự như xuất huyết và phân xanh. Tuy nhiên, phân xanh lét và nang bào ở tụy là dấu hiệu đặc trưng của bệnh ký sinh trùng đường máu.
Chẩn đoán xác định có thể được thực hiện bằng cách kiểm tra mẫu máu dưới kính hiển vi để phát hiện ký sinh trùng.
Biện pháp phòng ngừa
Những người tham gia đá gà rr88 chia sẻ: Phòng bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà tập trung vào việc kiểm soát côn trùng và cải thiện vệ sinh chuồng trại:
- Kiểm soát côn trùng: Phun thuốc diệt muỗi, dĩn, và mạt định kỳ bằng các loại như GTOX-200 (50ml/2 lít nước/40m²) hoặc HANTOX-200. Sử dụng đèn bẫy muỗi và rắc vôi bột quanh cống rãnh, khu vực nước đọng.
- Vệ sinh chuồng trại: Tránh xây chuồng ở nơi ngập nước. Phát quang bụi rậm, vệ sinh chuồng trại thường xuyên, và phun khử trùng bằng POVIDINE-10% (10ml/3 lít nước).
- Tăng sức đề kháng: Bổ sung vitamin A, K, B-complex, men tiêu hóa, và chất điện giải như Sorbitol B12 hoặc Mebi-Orgalyte để tăng cường miễn dịch.
- Cách ly: Tách gà bệnh ra khỏi đàn để tránh lây lan.
Điều trị bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà
Điều trị bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà cần kết hợp thuốc đặc trị, hỗ trợ cầm máu, và tăng sức đề kháng:
- Thuốc đặc trị: Sử dụng các loại thuốc chứa Sulfamonomethoxine, Sulfadimethoxine, Trimethoprim, hoặc Clopidol theo liều lượng nhà sản xuất. Ví dụ: NANOCOCCIS hoặc ICO-ANTIZOA (1ml/2 lít nước, dùng 3-5 ngày).
- Hạ sốt: Dùng Paracetamol hoặc ICO-HẠ SỐT THẢO DƯỢC để giảm sốt nhanh.
- Cầm máu: Bổ sung Vitamin K hoặc Vitamin K3 để ngăn xuất huyết.
- Hỗ trợ gan thận: Sử dụng Amino Phosphoric hoặc Hepasol B12 để giải độc và phục hồi chức năng gan.
- Kháng sinh: Một số trường hợp cần kết hợp kháng sinh để ngăn ngừa bội nhiễm, nhưng lưu ý kháng sinh thông thường như Ampicolis hoặc Doxy-Hencoli không hiệu quả với ký sinh trùng.
Điều trị cần kéo dài 3-5 ngày và theo dõi sát sao để tránh tái phát.
Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà là một mối đe dọa nghiêm trọng trong chăn nuôi, đặc biệt ở các vùng nóng ẩm như Việt Nam. Việc hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng, và cách phòng trị là yếu tố then chốt để giảm thiểu thiệt hại. Bằng cách kiểm soát côn trùng, vệ sinh chuồng trại, và sử dụng thuốc đúng cách, người chăn nuôi có thể bảo vệ đàn gà và nâng cao hiệu quả kinh tế. Hãy luôn quan sát đàn gà, phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh, và áp dụng các biện pháp phòng ngừa định kỳ để đảm bảo chăn nuôi bền vững.
